Διανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό σύστημα

Το ερώτημα έχει απασχολήσει τα τελευταία χρόνια τον τομέα του κοινωνικού συστήματος των συντάξεων της χώρας μας. Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο σε αντιστοίχους τομείς των ανεπτυγμένων χωρών καθώς και πολλών αναπτυσσόμενων χωρών, όπου η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα έχει δοθεί προ πολλού.

Η απάντηση που έχει δοθεί από τις χώρες αυτές, είναι:

Διανεμητικό σύστημα για το κρατικό σύστημα συντάξεων που, σχεδόν στο σύνολο των ανεπτυγμένων χωρών, προβλέπει μία πολύ χαμηλή παροχή σύνταξης και, κεφαλαιοποιητικό σύστημα για τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά σχήματα, από όπου ο ασφαλισμένος λαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της συνταξιοδοτικής του παροχής.

Ας σημειωθεί ότι το Διανεμητικό και το Κεφαλαιοποιητικό είναι συστήματα που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τον τρόπο χρηματοδότησης των συντάξεων και τίποτα πέραν αυτού. Δεν υπάρχει στο βάθος τους καμία πολιτική ή "κοινωνική" διάσταση.  

Τι είναι το διανεμητικό σύστημα:

Το διανεμητικό σύστημα πρωτοεμφανίστηκε στην Γερμανία το έτος 1883. Η εφαρμογή του στον χώρο των συντάξεων είναι η εξής: Οι υπάρχοντες ασφαλισμένοι εργαζόμενοι καταβάλλουν εισφορές οι οποίες χρησιμοποιούνται για την καταβολή των συντάξεων των υπαρχόντων συνταξιούχων. Δεν προβλέπεται διαδικασία σχηματισμού κεφαλαίου επενδύσεων εκτός και αν υπάρχει ευκαιριακό πλεόνασμα, οπότε σχηματίζεται κάποιο προσωρινό κεφάλαιο.

Παράδειγμα: Για να πάρει σύνταξη €800 το μήνα ένας συνταξιούχος επαρκούν 4 εργαζόμενοι οι οποίοι λαμβάνουν μισθό από €1.000 το μήνα και οι οποίοι θα καταβάλλουν εισφορά από €200 το μήνα ο καθένας (=20% του μισθού) για να συγκεντρωθεί το ποσό των €800 (200*4=800) προκειμένου να καταβληθεί η μηνιαία σύνταξη του ενός (1) συνταξιούχου.

Τα πράγμα θα αρχίσουν να χάνουν την ισορροπία τους αν δεν υπάρχουν 4 εργαζόμενοι για κάθε 1 συνταξιούχο. Σήμερα η αναλογία αυτή στη χώρα μας έχει φτάσει τους 1,5 εργαζόμενους για κάθε 1 συνταξιούχο. Για να πάρει τα €800 ο συνταξιούχος θα πρέπει ο κάθε εργαζόμενος να καταβάλλει εισφορά ίση με το 53,3% του μισθού του (1,5*1.000*53,3% = 800). Από το παράδειγμα αυτό φαίνεται το αδιέξοδο που έχει φτάσει το ελληνικό διανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα.

Προκειμένου να γίνει πιο καθαρό το σχήμα αυτό, ας δούμε τι γίνεται σε ένα άλλο αντίστοιχο σύστημα απαραίτητο για την επιβίωση του ανθρώπου, στο σύστημα της ύδρευσης.

Σήμερα, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ύδρευση μία μεγάλης πόλης όπως πχ η Αθήνα, δημιουργούνται υδραγωγεία δηλ. μεγάλοι χώροι όπου συσσωρεύεται το νερό κατά τον χειμώνα που υπάρχει επάρκεια βροχών. Με το απόθεμα αυτό του νερού υδρεύονται οι πόλεις το καλοκαίρι που σπανίζουν οι βροχές. Τέτοιο παράδειγμα για την Αθήνα είναι η λίμνη του Μαραθώνα.

Οι χώροι αυτοί που σωρεύεται το χειμώνα το νερό αποκαλούνται από τους μηχανικούς «ταμιευτήρες», δηλαδή ταμεία. Αν παραλληλίσουμε τα υδραγωγεία με τα κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά σχήματα, τότε γίνεται κατανοητή η εγγενής αδυναμία των διανεμητικών συστημάτων.

Αν στην ύδρευση λειτουργούσαμε με την λογική του διανεμητικού συστήματος, τότε, θα έπρεπε το καλοκαίρι να πάρουμε έναν άδειο κουβά και να βγούμε έξω να περιμένουμε να βρέξει για να μπορέσουμε να πιούμε νερό.

Άρα, η αποταμίευση νερού στα υδραγωγεία είναι ένας πολύ ασφαλέστερος τρόπος για την εξασφάλιση νερού για την πόλη.

Για τον ίδιο λόγο ισχυριζόμαστε ότι το κεφαλαιοποιητικό σύστημα στις συντάξεις είναι ασφαλέστερο του διανεμητικού.

Ας σημειωθεί ότι, το διανεμητικό σύστημα πρωτοεμφανίστηκε το 1883, ενώ ίχνη κεφαλαιοποιητικού συστήματος είναι περίπου 150 χρόνια παλαιότερα. Σημειώνουμε, επίσης, ότι η ιδιωτική ασφάλιση διεθνώς, σε ότι αφορά σε συνταξιοδοτικά προγράμματα, λειτουργεί υποχρεωτικά με βάση το κεφαλαιοποιητικό σύστημα από συστάσεώς της.  

Θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα: Δηλαδή, το κεφαλαιοποιητικό σύστημα δεν έχει κινδύνους;

Οπωσδήποτε έχει. Ο σημαντικότερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει το κεφαλαιοποιητικό σύστημα είναι οι αποδόσεις των επενδύσεων των κεφαλαίων του.

Τα κεφάλαια που συγκεντρώνονται σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα συντάξεων δεν κλειδώνονται μέσα σε χρηματοκιβώτια, ούτε θάβονται στο έδαφος.

Για να μπορέσουν, πρώτο,  να διατηρήσουν την αξία τους, και δεύτερο, για να ενισχυθούν ακόμα περισσότερο και να ελαφρύνουν το δυσβάστακτο κόστος των συντάξεων, επενδύονται με την προοπτική μίας ικανοποιητικής απόδοσης.

Όμως, οι επενδύσεις δεν είναι πάντα προσοδοφόρες. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα απώλειας μεγάλων περιουσιών από αποτυχημένες επενδυτικές επιλογές.

Για το λόγο αυτό έχει αναπτυχθεί μία ολόκληρη πρακτική, στις αναπτυγμένες χώρες, που ευδοκιμούν τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα, με σκοπό τον έλεγχο και την συγκράτηση σε χαμηλά επίπεδα των επενδυτικών κινδύνων των συνταξιοδοτικών κεφαλαίων. Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία και έχει μειώσει τον κίνδυνο τέτοιων απωλειών σε σημείο σχεδόν εκμηδενισμού.

Βέβαια, τέτοιοι μηχανισμοί μείωσης των επενδυτικών κινδύνων, έχουν ως τελική κατάληξη την επίτευξη σχετικά χαμηλότερων επενδυτικών αποδόσεων, πράγμα που είναι φυσικό αφού η προσπάθεια μείωσης του επενδυτικού κινδύνου έχει τελικά, από μόνη της κάποιο κόστος.

Όμως, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια δεν είναι τυπικές περιπτώσεις επενδυτικών κεφαλαίων που αποκλειστικό στόχο έχουν την αναζήτηση της επενδυτικής ευκαιρίας και την επίτευξη του μέγιστου κέρδους (μέσω της ανάληψης του αντίστοιχου επενδυτικού κινδύνου). Τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια έχουν άλλες προτεραιότητες.

Οι προτεραιότητες αυτές εστιάζουν στην εξυπηρέτηση του μοναδικού σκοπού των κεφαλαίων αυτών που είναι η δημιουργία συνταξιοδοτικών παροχών και η καταβολή τους στους δικαιούχους. Αυτός είναι ο βασικός κανόνας που διέπει τις επενδύσεις των συνταξιοδοτικών κεφαλαίων και μόνο αυτός.

Τελευταία και με την ευκαιρία της ψήφισης του νέου νόμου για την κεφαλαιοποιητική επικουρική ασφάλιση, που αποτελεί μία νέα πραγματικότητα για τη χώρα μας, έχουν ακουστεί διάφορες περίεργες απόψεις για το ενδεχόμενο να τεθούν τα κεφάλαια αυτά στην υπηρεσία της πολυπόθητης ανάπτυξης. Αυτό από μόνο του αποτελεί διαστροφή του στόχου και αφήνει να εννοηθεί ότι από τα κεφάλαια αυτά, με κάποιο τρόπο, θα χρηματοδοτηθούν κάποιες νέες επενδυτικές απόπειρες.

Αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Όχι ότι θα πρέπει να αποκλειστεί η συμβολή αυτών των κεφαλαίων προς ένα τέτοιο σκοπό. Όμως απαιτείται ιδιαίτερη σύνεση και κατάλληλοι κανόνες προκειμένου τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια να μη χάσουν τον  μοναδικό στόχο τους που είναι η εξασφάλιση των συντάξεων των ασφαλισμένων οι οποίοι καταβάλουν τις εισφορές τους για το σκοπό αυτό και μόνο.

Στην διάρκεια του διαλόγου που αναπτύχθηκε με την ευκαιρία της ψήφισης του παραπάνω νόμου ακούστηκαν πολλά φαιδρά για τον δήθεν "κοινωνικό ρόλο" του διανεμητικού συστήματος, πράγματα που ακούγονται χρόνια τώρα από αυτούς που έχουν σημαντικό μέρος της ευθύνης για την σημερινή κατάντια του συνταξιοδοτικού μας συστήματος. Οι ίδιοι εκδήλωσαν τον αποτροπιασμό τους για το "τρισκατάρατο" κεφαλαιοποιητικό σύστημα το οποίο το μπέρδεψαν με το "κεφαλαιοκρατικό" σύστημα το οποίο, βεβαίως, είναι ένα άλλο πράγμα.

Δεν υπάρχουν "κοινωνικά" και "αντικοινωνικά" συστήματα χρηματοδότησης συντάξεων, υπάρχουν "κοινωνικές" και "αντικοινωνικές" πολιτικές. Ας μην στοχοποιούμε το κεφαλαιοποιητικό συνταξιοδοτικό σύστημα για πολιτικούς λόγους.

Ο Παναγιώτης Ζαμπέλης είναι αδειούχος αναλογιστής για την Ελλάδα και την Κύπρο. Υπήρξε Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρίας αναλογιστικών υπηρεσιών AON Solutions Greece από την ίδρυσή της (1999) έως το 2020, οπότε και αποχώρησε συνταξιοδοτούμενος. Από το 2008, είναι πρόεδρος του Ταμείου Επαγγελματικής Ασφάλισης προσωπικού ΕΛΤΑ.

Έχει διατελέσει μέλος της Επιτροπής Ιδιωτικής Ασφάλισης και διετέλεσε σύμβουλος του ΣΕΒ για θέματα κοινωνικής ασφάλισης. Δραστηριοποιείται στον χώρο της παροχής αναλογιστικών υπηρεσιών στην Ελλάδα, την Τουρκία, την Κύπρο, την Αίγυπτο και την Μέση Ανατολή. Υπήρξε πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Αναλογιστών από το 2008 έως το 2012.

Υπήρξε επικεφαλής σημαντικών αναλογιστικών εργασιών όπως:

1. Του συνολικού ασφαλιστικού πλαισίου των Ελληνικών τραπεζών.

2. Του συνταξιοδοτικού συστήματος της Αιγύπτου (2008 και 2012)

3. Αναμόρφωση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης υγείας της Αιγύπτου.

4. Του συνταξιοδοτικού συστήματος των δημοσίων υπαλλήλων του Μπαχρέϊν

5. Του συνταξιοδοτικού συστήματος των ιδιωτικών υπαλλήλων του Μπαχρέϊν

6. Των ασφαλιστικών ταμείων των σημαντικότερων τραπεζών της Τουρκίας.